Jezioro Genezaret na którym odbył się cudowny połów ryb, Konrad Witz umiejscawia w doskonale znanej sobie scenerii  Jeziora Genewskiego. Realny krajobraz, który nasz artysta znał z autopsji  posłużył mu jednocześnie do ukazania  swych ogromnych umiejętności warsztatowych. Przedmioty odbijające się w wodzie,  przedmioty znajdujące się pod wodą, widziane z jej powierzchni oraz ciało ludzkie zanurzone do połowy w wodzie. Efekty wszystkich tych przejmujących studiów nad naturą otrzymujemy dzięki wyjątkowej scenie kolejnego ukazania się Jezusa uczniom.

Ten temat artysta maluje dwukrotnie. Obraz na który się przyglądamy to wersja druga, wystudiowana, przemyślana i uspokojona. Caravaggio prowadzi nas w odczytaniu tego dzieła sztuki za pomocą światła. Najjaśniejszym miejscem w obrazie jest blat stołu - to zarazem miejsce centralne i najważniejsze. Wieczerza jest figurą Eucharystii. Malarz pokazuje nam, że to dzięki niej a dokładnie dzięki błogosławieństwu i łamaniu chleba z oczu uczniów spadają łuski i rozpoznają Jezusa.

To jeden z niewielu tematów religijnych, jakie w dobie reformacji oraz miejscu gdzie zaczyna ona świętować swe triumfy, wychodzi spod pędzla malarza. Hans Holbein powszechnie uważany jest  za portrecistę, nigdy nie zdradza swego stanowiska wobec obrazów religijnych. Obraz ten powstaje w zaskakujących okolicznościach, na zlecenie Henryka VIII. Władca Anglii, jako zaciekły przeciwnik reformacji otrzyma od papieża odznaczenie Fidei Defensor,  jednocześnie ten sam król wiele lat później dokona aktu supremacji  i zerwie wszystkie kontakty dyplomatyczne i kościelne z Rzymem.

Kobiety przybyłe do ogrodu, by namaścić Jezusa, pusty grób , Anioła oraz trzech śpiących żołnierzy, widzimy na pierwszym planie obrazu, ale to nie postacie główne prowadzą nas w odczytaniu symboliki tego dzieła sztuki. Co zatem ma nam pomóc w interpretacji? Suche trawy, figowiec, pięciorniki, jasnota biała, podkolan, dziewanna a nawet jaszczurka! To w nich autor zaszyfrował kod, dzięki któremu możemy zrozumieć  pełną wymowę całego malowidła.

Triumf Boga, triumf życia nad śmiercią, triumf Miłości miłosiernej pokazuje nam Fra Angelico na fresku we florenckim klasztorze San Marco. Wyważone wrota piekieł, przerażenie demonów i radość sprawiedliwych, którzy pomarli przed Jezusem to nierozłączne elementy tej sceny, nad którą dominuje pojawiający się w strefie chwały Chrystus.

W monumentalnym posągu, stanowiącym główny element nagrobka papieża Juliusza II, Michał Anioł zawiera nie tylko genialną formę ale i niebanalną treść. Mojżesz jest figurą łączącą w sobie wiele przeciwieństw: gwałtowną i poruszoną a jednak zatrzymaną, dojrzałą ale o muskulaturze młodego olimpijczyka. Podobnie sprawa ma się z wyrazem twarzy duchowego przewodnika Izraelitów, jest sroga ale pełna dostojeństwa, mądrości i wiedzy. Tylko rzeźbiarz wszechczasów, florentczyk, któremu jak się wydaje „marmur musiał być posłuszny”, potrafił pomieścić  te cechy w jednym ludzkim ciele. Jörg Bittner Unna, CC BY 3.0 via Wikimedia Commons

Moment sprzeniewierzenia się Bogu przez lud wybrany, to motyw przewodni obrazu, na którym widzimy Izraelitki i Izraelitów pląsających wokół kolumny ze złotym cielcem. Kobiety i mężczyźni w cudowny sposób wyprowadzeni  wcześniej spod niewoli egipskiej, tutaj niczym bachantki i bachanci  bawią się i ucztują w parkowym, sielskim krajobrazie, pod nieobecność Mojżesza oddając cześć bożkowi . Ciężar swojego grzechu poczują już za chwilę. Malarz daje nam to do zrozumienia, ukazując w oddali schodzącego z góry Horeb Mojżesza, trzymającego w górze kamienne tablice dziesięciu przykazań, zapisane ręką Boga

Moc modlitwy wstawienniczej oraz umocnienie, jakie daje Bóg tym, którzy pozwalają mu się prowadzić – to zasadnicze przesłanie obrazu , który daje nam Millais, przedstawiając wyczerpanego Mojżesza oraz Aarona i Chura, podtrzymujących jego ręce, podczas bitwy z Amalekitami w osadzie Refidim. Płótno choć posiada wiele cech akademizmu zdumiewa niekonwencjonalnym podejściem do tematu, o czym możemy się przekonać słuchając kolejnej odsłony audycji Piękno zbawia świat.

Nigdy wcześniej manna w tak dosłowny sposób nie spadała z nieba, jak na obrazie weneckiego artysty Jacopa Tintoretta. Perspektywa żabia, w której powstał fresk oraz jego umiejscowienie na suficie Sali Zgromadzeń  Scuola Grande di San Rocco, potęgują jeszcze bardziej wrażenie autentyczności otwierających się nad nami niebios. Powodują, że czujemy się obecni wraz z Ludem Wybranym na pustyni  i spoglądając w niebo odczuwamy wszystkimi zmysłami dokonujący się cud.

Obraz Wiiliama Turnera to nie tylko pochwała pejzażu, dzikości natury, nieokiełznanego żywiołu. To przede wszystkim pochwała potęgi i mocy Boga, przed którą człowiek powinien chylić czoło. Tego, jak wiemy nie dostrzegał faraon, ściągając na siebie i swój lud kolejne plagi. Ciemne barwy obrazu oddają dramat i grozę, zwiastują przyjście kolejnych cierpień, które z uwagi na zatwardziałość serca jednego dotkną wielu.

Nicolas Poussin w swej twórczości poświęci wiele miejsca na zobrazowanie historii Mojżesza i ludu wybranego, jest autorem aż 19 obrazów i kilku gwaszów dotyczących tego tematu. Kilkukrotnie maluje także epizod samego znalezienia Mojżesza. Zrządzenia losu oraz Opatrzność Boża wpływająca na los człowieka to temat, który niezwykle go inspiruje i zdaje się wyzierać spośród większości płócien jego autorstwa. Jak zatem wygląda jego interpretacja tego wydarzenia, malowana w 1638 roku. Posłuchajmy!

Kościół Santa Maria presso San Satiro to prawdziwa architektoniczna perełka i zarazem pierwsze architektoniczne dzieło Donato Bramante, który znany był do tej pory wyłącznie, jako malarz.  Swoje doświadczenie mógł on wykorzystać malując we wnętrzu kościoła nieistniejące prezbiterium! Dlaczego prezbiterium jest tylko pozorne i skąd w architekturze lombardzkiej zamiłowanie do planów centralnych? Na te pytania odpowie dzisiejsza audycja Piękno zbawia świat. Carlo Dell'Orto, CC BY-SA 4.0  via Wikimedia Commons Helvio ricina, CC BY-SA 4.0  via Wikimedia Commons Parsifall, CC BY-SA 4.0  via Wikimedia Commons

Wzburzone morze, statek o wydętych żaglach miotanych wiatrem, kłębiące się chmury, ostre skały i fragment ruiny - baszty lub wieży  - wiele mogłoby wskazywać na to, że mamy do czynienia z późniejszym o kilka wieków romantycznym pejzażem. Jest jednak jeden ważny szczegół w obrazie, który sprawia, że tę marinę zaliczyć musimy do niezwykle modnych w XVI i XVII w. w całej Italii tzw. capricci -  pejzaży fantastycznych. Tym elementem jest oczywiście ogromna, drapieżna ryba, która podpływa do burty statku. Czyją historię znamionować może taka sceneria? Oczywiście biblijnego proroka Jonasza.

Fresk z Nawróceniem św. Pawła w Kaplicy Paulińskiej, w Pałacu Watykańskim, to jedno z ostatnich dzieł malarskich Michała Anioła. W sobie własny, mistrzowski sposób artysta przekazuje nam interpretację wydarzeń jakie miały miejsce pod Damaszkiem. Kompozycja oparta jest na kontrastach. Świadkami tytułowego nawrócenia, które dokonuje się nie tylko w sercu ale i w widoczny sposób na twarzy głównego bohatera, są postacie z górnej i dolnej strefy obrazu.  Aniołowie towarzyszący Jezusowi obserwują to wydarzenie raczej biernie, zdezorientowani towarzysze Szawła oraz przestraszony koń wydają się nie rozumieć zjawiska, którego doświadczają. Odmienna, spokojna jest reakcja samego Szawła, który wydaje się rozumieć, że w swojej gorliwości walczył z samym Bogiem.

Nigdy wcześniej w dziejach sztuki, ani nigdy później, tematu kuszenia pustelnika z pierwszych wieków chrześcijaństwa nie zdominowały na płótnie, czy  jak w tym przypadku, na desce obrazu legiony monstrualnych demonów. Kuszenie - epizod z życia św. Antoniego, posłużył niderlandzkiemu artyście do zaprezentowania wyjątkowych umiejętności w materializowaniu w obrazie świata wewnętrznego głównego bohatera. Bosch wykorzystując swoją wizyjność i nieskrępowaną wyobraźnię a także czerpiąc ze średniowiecznego bestiariusza, lokalnych wyobrażeń i wierzeń ludowych personifikuje lęki i pokusy św. Antoniego, nadając atakującym go demonom zoomorficzno – architektoniczne postacie.

Niewielka świątynka powstała na zlecenie hiszpańskiej pary królewskiej – Izabelai Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego, upamiętnia miejsce śmierci św. Piotra Apostoła. Forma martyrium nawiązuje do antycznego tolosu z wydzieloną cellą wewnętrzną. W fasadzie widzimy toskańskie kolumny oraz fryz tryglifowo – metopowy. Symetria, harmonia i rytm – te trzy składowe, wyznaczające architekturę dojrzałego renesansu, rzucają się w oczy od pierwszego spojrzenia na precyzyjne formy, zbudowanej przez Bramantego w Rzymie, niezwykłej budowli. Labicanense, CC BY 4.0  via Wikimedia Commons

Zimowy, surowy pejzaż, codzienne życie niewielkiej miejscowości i paradny pochód magów – składają się na kolejne przełomowe dzieło Pietera Brugela. Tym razem artysta usytuował scenę tytułową w lewym, dolnym rogu obrazu. Tam w biednej drewnianej chacie dostrzegamy Maryję z Dzieciątkiem, Centrum obrazu wypełnia bogaty orszak, ludzi i zwierząt zmierzający do narodzonego Króla Królów. Z prawej strony widzimy popadający w ruinę pałac podtrzymywany wspornikiem – nieuchronny symbol upadku władzy Heroda, namiestnika cesarstwa rzymskiego.

Na głównej ulicy niewielkiego, niderlandzkiego miasteczka pomiędzy domami mieszczan a Gospodą pod  Gwiazdą dokonuje się tytułowa masakra. Lament matek, rozpacz i bezradność ojców, błaganie o litość, zostają skontrastowane ze spokojem zimowego pejzażu oraz obojętnością żołnierzy. Breugel po raz kolejny ucieka się do sposobu, by za pomocą sceny religijnej nawiązać do czasów sobie współczesnych i wyrazić sprzeciw wobec terroru wprowadzanego w Niderlandach przez władców katolickiej Hiszpanii.

Niecodzienny sposób dla zilustrowania Bożego Narodzenia znalazł flamandzki malarz Pieter Bruegel w obrazie zatytułowanym Spis ludności w Betlejem. Scena rodzajowa, wielopostaciowa, dodatkowo umieszczona w zimowym pejzażu niewielkiego niderlandzkiego miasteczka, posłużyła za tło Świętej Rodzinie. Józefa o pochylonej, zmęczonej drogą sylwetce dostrzegamy prawie w środku kompozycji, między ośnieżonymi wozami, ciągnie za sobą dwa zwierzęta – osiołka na którym siedzi zmarznięta, owinięta płaszczem Maryja oraz wołka, który łypie na nas patrzących okiem. Ciszę i spokój zimowego  krajobrazu, burzy jedynie tłum zbierających się pod gospodą ludzi, którzy podobnie jak bohaterowie głównej sceny przybyli, aby dać się zapisać urzędnikowi. Surowy klimat, prostota ludu, trudy życia pokazują nam, że Chrystus przychodzi i objawia się światu w codzienności. Poprzez obecność laurowego wieńca oraz herbu Habsburgów przy gospodzie artysta daje nam jasno do zrozumienia, że wydarzenie biblijne nie jest jedynym tematem tego obrazu…

Ostatni prorok Starego Testamentu, zwiastujący już czasy nowe, głoszący Dobrą Nowinę o przyjściu na świat Zbawiciela, znany jest zarówno sztuce chrześcijańskiego Wschodu, jak i Zachodu. Malarstwo ikon znacznie rozszerza nam jednak ikonografię św. Jana Chrzciciela - odnośnie jego misji, jako poprzednika Chrystusa (gr. Prodromos) oraz zwiastuna - Bożego Posłańca (gr. Angelos). Zapraszamy serdecznie do odkrywania wraz z nami kolejnych przymiotów Jana, dzięki którym liturgia Wschodu tytułuje go jasną gwiazdą zaranną, wskazującą na Jutrzenkę Świtu swoim wzejściem na niebie i nazywa „Aniołem na ziemi” oraz „Człowiekiem nieba”.