Unia Europejska, której polityka wspierała migrantów w czasie kryzysu związanego z napływem uchodźców w 2015 r., obecnie odgrodziła się przy pomocy ponad 2 000 kilometrów ogrodzeń granicznych. Generowane są ukryte koszty, a dynamika europejskiego pogranicza wciąż ewoluuje. W wyniku wewnętrznych podziałów i nasilenia się skrajnie prawicowych nastrojów w następstwie kryzysu związanego z napływem uchodźców w 2015 r., praktycznie wszystkie rządy Unii Europejskiej, bezpośrednio lub pośrednio, opowiedziały się za tworzeniem barier mających na celu powstrzymanie napływu migrantów i osób ubiegających się o azyl. Zaczęło się od drastycznych i budzących powszechną krytykę działań węgierskiego rządu, kierowanego przez Viktora Orbána, który w tym samym roku znacznie wzmocnił ochronę granicy z Serbią. Ostatecznie jednak reakcja ta przekształciła się w nadrzędną strategię kształtującą europejską politykę migracyjną w ciągu ostatnich ośmiu lat.Reperkusje powstania nowych murów „Europy Twierdzy” nie uderzają jedynie w tych, którzy chcą je przekroczyć. Wzdłuż tych linii podziału kumulują się wyzwania dla gospodarki, ekosystemu i mieszkańców przygranicznych społeczności, których skargi często schodzą na dalszy plan pośród starć przeciwstawnych narracji skupionych na zagrożeniu migracyjnym lub cierpieniu uchodźców. Jednocześnie zyski finansowe zarówno kompleksu przemysłu kontroli granicznej jak i przemytników ludźmi wciąż rosną. Oto niektóre z historii płynące z terytoriów, których niegdyś jednolity obszar został podzielony murami granicznymi. W tym audioreportażu przedstawiamy historie ludzi, którzy przekroczyli granice, mieszkańców terenów przygranicznych i próbujemy odpowiedzieć na pytanie, kto na murach zarabia najwięcej. Audioreportaż przygotowany został wraz z grupą reporterów z Hiszpanii i Grecji.

W Europie kwestia mowy nienawiści staje się coraz większym problemem w związku z narastającymi konfliktami i polaryzacją społeczną. Wzrost retoryki, która dzieli i języka dyskryminującego stwarza zagrożenie dla spójności społecznej i bezpieczeństwa jednostek. Kraje Europy w różny sposób starają się nadzorować i kontrolować komunikaty pojawiające się m.in. w mediach społecznościowych. Czy coraz bardziej rozwijająca się sztuczna inteligencja może odegrać kluczową rolę w sprostaniu temu wyzwaniu poprzez opracowanie zaawansowanych narzędzi do monitorowania i analizowania komunikacji w Internecie, wykrywania wzorców mowy nienawiści i ułatwiania szybszych reakcji władz? Znalezienie właściwej równowagi między wykorzystaniem sztucznej inteligencji do skutecznego moderowania a unikaniem niezamierzonych uprzedzeń pozostaje kluczowym aspektem wdrażania takich technologii w walce z mową nienawiści. O tym rozmawiamy z naszymi goścmi, profesorem Michałem Bilewiczem – psychologiem społecznym z Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego oraz doktor Anną Tatar, przedstawicielka antyrasistowskiego Stowarzyszenia „NIGDY WIĘCEJ”.

Bank Światowy przewiduje, że w Afganistanie z powodu kryzysu klimatycznego nastąpi ocieplenie wyższe niż średnio na świecie. Prowadzi to i będzie prowadzić do ogromnych susz na terenie kraju. Przed przejęciem władzy przez talibów rządy międzynarodowe i organizacje pozarządowe podejmowały próby mające na celu rozwój zdolności Afganistanu w zakresie gospodarki wodnej i przystosowania się do zmian klimatu. Polityczne wstrząsy i przejęcie władzy przez talibów powodują jednak, że sprawy klimatyczne schodzą na dalszy plan, a już teraz większość mieszkańców boryka się z brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. Żeby poprawić tę sytuację, obecnie w Afganistanie budowany jest kanał Qosh Tepa – docelowo największa sztuczna rzeka na pustyni w Azji. W jaki sposób Afganistan próbuje walczyć ze zmianami klimatu w obliczu dużych zmian politycznych i dlaczego talibowie protestowali z powodu wykluczenia Afganistanu ze szczytu klimatycznego COP27? O tym porozmawiamy z naszymi gośćmi: Jagodą Grondecką, dziennikarką i Pawłem Szypulskim, dyrektorem programowym Greenpeace Polska.

Jak muzyka współczesna, w tym rap czy hip-hop, wpływa na zdrowie psychiczne młodych? Jak wynika z badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Północnej Karoliny najpopularniejsze piosenki rapowe w Stanach Zjednoczonych coraz częściej nawiązują do depresji i trudności psychicznych. Czy teksty dot. samooceny, szczerości nt. osobistych problemów i psychicznej odporności mogą stanowić inspirację dla młodzieży? Jaką rolę w ich życiu pełni muzyka? O tym, czy muzyka może służyć jako terapeutyczny sposób wyrażania siebie i tworzenia więzi rozmawiamy z dr. Michałem Lutostańskim i dr Marią Chełkowską–Zacharewicz.

Opiaty i opioidy to szeroko stosowane w medycynie leki przeciwbólowe. Najsilniejszym jest 100 razy mocniejszy od morfiny fentanyl. Dziś nikt nie wyobraża sobie np. medycyny paliatywnej czy anestezjologii bez użycia tych leków. W USA wywołały one jednak kryzys, który zaczął się w latach 90. i trwa do dziś. Kryzys, który dotyka wszystkich grup społecznych. W jego rozpętaniu ogromną rolę odegrała rodzina Sacklerów, właściciele firmy Purdue Pharma, którzy wprowadzili na rynek lek OxyContin. Nadużywanie opioidów przepisywanych na receptę było pierwszą falą epidemii, trwającą mniej więcej do 2010 r. Przez kolejną dekadę głównym problemem był wzrost uzależnienia od heroiny. Obecnie, dzięki niskim kosztom produkcji i niezwykłej mocy, prym wiodą opioidy syntetyczne – a zwłaszcza fentanyl. Czy USA wyciągnęły wnioski z tysięcy śmierci spowodowanych nadużywaniem opioidów? Jak wygląda amerykańska legislacja w tym zakresie i czy popularny fentanyl, wielokrotnie mocniejszy niż heroina, może dotrzeć także do innych krajów? O tym rozmawiamy z dr. Erykiem Matuszkiewiczem oraz Magdaleną Bazylewicz.

Australijska agencja ds. leków (TGA) w lutym tego roku podjęła decyzję w sprawie legalizacji medycznej MDMA i psylocybiny. Mają ona być wsparciem w leczeniu schorzeń psychicznych. Decyzja była poprzedzona kilkuletnią analizą badań oraz konsultacjami z ekspertami. Przepisy weszły w życie latem 2023. Niektórzy naukowcy obawiają się, że decyzja była podjęta za szybko a inni, że powinna zapaść już wiele lat temu. O tym, dlaczego psychodeliki powodują tyle kontrowersji, w jaki sposób pomogły, a może zaszkodziły Australii i czy za nimi pójdą kolejne kraje rozmawiamy w najnowszym odcinku Outriders Podcast. O tym porozmawiamy z goścmi – Magdaleną Dąbkowską, koordynatorką programu polityki narkotykowej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Maciej Lorenc, autor książki „Czy psychodeliki uratują świat?" i tłumacz wielu książek poświęconych substancjom psychodelicznym.

Prezydent Chin zgłosił żądanie stworzenia wzmocnionej „bariery bezpieczeństwa” otaczającej krajowy Internet. Środek ten opiera się na istniejącej wielkiej chińskiej zaporze ogniowej, czyli na cyfrowej fortecy, która znana jest z surowej cenzury. Surowe przepisy chińskie już spowodowały wycofanie się gigantów technologicznych. Ale ten ruch może pomóc wzmocnić cyberobronę kraju w przypadku ataków na krytyczną infrastrukturę. Chińska Administracja Cyberprzestrzeni będzie nakładać na firmy produkujące narzędzia oparte o AI obowiązki w postaci czyszczenie zbiorów danych, które stolica uzna za dezinformację. Chiny regulują również rozpoznawanie twarzy. Nowe prawo ma wprowadzić zakaz wykorzystywania narzędzi do rozpoznawania osób w oparciu o parametry przynależności etnicznej lub rasowej, będzie to też dotyczyło stanu zdrowia. Czy Chiny chcą naśladować zachodnie standardy? W jaki sposób cenzura i ograniczenie internetu może być rozwiązaniem dla tak ogromnego kraju. Czy nowe przepisy mogą być rozluźnieniem państwa opresyjnego? O tym porozmawiamy z naszymi goścmi: Gosią Fraser, dziennikarką specjalizującą się w zagadnieniach prywatności i cyberbezpieczeństwa oraz Adamem Heartle, specjalistą ds. bezpieczeństwa informatycznego.

Kraje Azji Wschodniej borykają się z problemem najszybciej starzejących się społeczeństw i najniższych wskaźników urodzeń na świecie. Korea Południowa jest na dobrej drodze do tego, aby do 2025 r. stać się społeczeństwem, w którym odsetek osób w wieku 65 lat i więcej osiągnie 20% całej populacji. W Japonii już teraz co dziesiąty mieszkaniec jest w wieku 80+. Starzenie się ludności krajów tego regionu ma wpływ na wszystkie dziedziny życia. W jaki sposób kraje te mierzą się z wyzwaniem, jakim jest starzenie się społeczeństw oraz czy możliwe jest jeszcze odwrócenie tego trendu?  O tym porozmawiamy z naszymi goścmi Marcinem Jacobym, sinologiem i tłumaczem oraz Bartoszem Wojciechowskim, japonistą.

Odra to graniczna rzeka Polski i Niemiec, druga najdłuższa rzeka w Polsce, jedna z najdzikszych rzek w Niemczech i jedna z najbardziej uregulowanych wielkich rzek Polski. W ostatnich miesiącach przygotowywaliśmy materiał specjalny, w którym przyglądamy się temu, co wydarzyło się latem 2022 roku na Odrze. Wtedy media w całej Polsce zaczęły informować o wyławianiu setek ton martwych ryb i małży. Rozmawiamy z aktywistami rzecznymi, mieszkańcami i naukowcami o tym, kto jest odpowiedzialny za tę katastrofę, co można zrobić, żeby Odra wróciła do zdrowia i jaka w tym wszystkim jest rola człowieka? Projekt jest współfinansowany ze stypendium dziennikarskiego Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

O edukacji międzykulturowej mówi się w Polsce coraz więcej. Ma ona dawać szanse chronienia i rozwoju poszczególnych kultur, a jednocześnie ma również sprzyjać wzajemnemu poznaniu i zbliżeniu różnych grup. W naszym coraz bardziej wielokulturowym społeczeństwie coraz bardziej konieczne staje się uwzględnienie tego w programie nauczania. Taka edukacja ma przed sobą wiele wyzwań. W społeczeństwach, które są targane przez konflikty, często problemem jest respektowanie odmienności narodowej, kulturowej, wyznaniowej lub rasowej. Jak zatem taką edukację rozpopularyzować, jak z wyzwaniami radzą sobie różne kraje Europy oraz jaka jest w tym wszystkim sytuacja w Polsce, uwzględniając wybuch pełnoskalowej wojny w Ukrainie w lutym zeszłego roku?O tym porozmawiamy z ekspertkami: dr Urszulą Mankowską-Manistą oraz Magdaleną Konczal

Być może nie ma ważniejszych decyzji w zakresie organizacji imprez masowych, niż decyzje o zorganizowaniu lub ubieganiu się o organizację wielkich wydarzeń, jakimi są Mistrzostwa Świata w piłce nożnej czy Igrzyska Olimpijskie. Gospodarze i organizacje ubiegające się o takie wydarzenia przeważnie bardzo mocno podkreślają pozytywne skutki takich wydarzeń. Ale imprezy masowe to także masowe inwestycje. Ogromne liczby zarówno pod względem kosztów, jak i korzyści, rodzą pytanie czy warto organizować megawydarzenia oraz jakie wyzwania stoją przed organizatorami takiego rodzaju wydarzeń.

W wielu krajach europejskich powszechnie mówi się, że ludzi nie stać na zakup własnego domu czy mieszkania. Rosnąca inflacja, gwałtowny wzrost stóp procentowych i kryzys kosztów utrzymania, który miał miejsce w ciągu ostatnich lat, pogłębiły istniejący już od dawna problem nieruchomości na kontynencie. Ceny domów w Europie od blisko dziesięciu lat rosną. Ten wzrost jest również napędzany przez inwestorów.Istnieją również oznaki, że wyczerpuje się podaż mieszkań. Np. w kwietniu br. w Niemczech zatwierdzono do budowy prawie o jedną trzecią mniej mieszkań w porównaniu z kwietniem poprzedniego roku. Równolegle działalność platform najmu krótkoterminowego takich jak Airbnb i Booking kwitnie: coraz więcej prywatnych mieszkań wynajmowanych jest online. Jak wygląda sytuacja mieszkaniowa na rynku europejskim, z jakimi wyzwaniami muszą mierzyć się mieszkańcy dużych europejskich stolic i jaka jest w tym wszystkim sytuacja Polski?

Albańska rzeka Vjosa, jako pierwsza w Europie została ogłoszona parkiem narodowym w tym roku. Ten największy naturalny system rzeczny i jeden z ostatnich dzikich ekosystemów na kontynencie uchodzi do Adriatyku. Zaś jej źródła położone są w greckich Górach Pindos.  Jeszcze parę lat temu w początkowej fazie budowy znajdowała się tam zapora rzeczna. Budowa została powstrzymana, a w kampanię dotyczącą ustanowienia parku narodowego rzeki Vjosy, włączały się międzynarodowe firmy i gwiazdy światowego kina.

Polski system edukacji stanął przed ogromnym wyzwaniem przyjęcia tysięcy ukraińskich dzieci, które uciekły do Polski przed wojną. Według MEiN, w polskich szkołach i przedszkolach uczy się ok. 180 tys. ukraińskich dzieci. Organizacje pozarządowe zajmujące się edukacją i migracją informują, że prawdopodobnie drugie tyle uczy się online w szkole ukraińskiej lub nie uczy się nigdzie. W Polsce nie podlegają obowiązkowi szkolnemu: to rodzic lub opiekun prawny decyduje, w jakim systemie będzie kształciło się jego dziecko.  Tymczasem wielu ukraińskich rodziców nie zdecydowało się wyjechać z kraju, a ich dzieci wciąż uczą się w lokalnym systemie edukacji. Nauka, w zależności od regionu kraju i możliwości schronienia przed atakami rakietowymi, jest prowadzona stacjonarnie lub zdalnie. Z jakimi wyzwaniami mierzą się ukraińscy rodzice i ich dzieci? Jak wojna wpływa na poziom nauczania w Ukrainie, jak wygląda ich nauka w Polsce? Odpowiedzi na te pytania szukamy w  audioreportażu “Wyrwa” wyprodukowanym wraz z Fundacją TOK FM. Posłuchajcie ukraińskich uczniów i uczennic oraz ich rodziców, nauczycieli, psychologów i ekspertów.

Przemoc z użyciem broni jest główną przyczyną przedwczesnej śmierci w Stanach Zjednoczonych. Broń zabija każdego roku ponad 35 000 osób i powoduje dwa razy więcej obrażeń. W wielu stanach, w tym w Waszyngtonie, przemoc z użyciem broni kosztuje setki milionów dolarów w bezpośrednich i pośrednich kosztach i pochłania więcej ofiar niż wypadki samochodowe. Obecnie Stan Waszyngton stał się krajowym liderem ruchu zapobiegania przemocy z użyciem broni palnej. O tym jak USA próbują rozwiązać ten problem, rozmawiamy z ekspertami: prof. Wojciechem Kuleszą, psychologiem społecznym oraz dr. Łukaszem Pawłowskim, socjologiem i współautorem Podcastu Amerykańskiego.

AI pojawiła się szeroko na salonach konferencji technologicznych ostatnich miesięcy. Słyszymy, że coraz więcej domowego sprzętu, w tym AGD, opiera się na sztucznej inteligencjI. Wokół AI pojawia się też wiele teorii spiskowych oraz obaw na temat przyszłości. Rewolucja, która może nastąpić, budzi obawy. Czytając w mediach listy zawodów najbardziej zagrożonych przez rozwój sztucznej inteligencji rodzi się strach o to, czy wkrótce będziemy mieli pracę. Jak sprawić, żeby wykorzystać dobrze szansę, które daje nam AI?

Planując różne wyjazdy często myślimy o tym, żeby w docelowe miejsce wybrać się koleją, pociągiem w związku z publikacjami dotyczącymi kryzysu klimatycznego, wygody podróży czy czasu połączeń. Z drugiej strony, transport publiczny – jak wszyscy wiemy – ma swoje minusy. O tym, co blokuje rozwój kolei, czy są szanse na to, żeby przyspieszyć jej rozwój i jakie są rokowania, rozmawiamy z ekspertami, Jakubem Madrjasem i Mateuszem Kokoszkiewiczem.

W konsekwencji różnych wydarzeń (od protestów na Białorusi po wojnę w Ukrainie) Polska przyjęła rekordową liczbę migrantów ekonomicznych oraz uchodźców. Problemem jest jednak brak zdefiniowanej polityki migracyjnej, co sprawia, że jesteśmy podatni na populizm i emocjonalne zrywy polityczne. Dlatego w tym odcinku zastanowimy się, czym jest polityka migracyjna oraz dlaczego i komu jest potrzebna — czyim interesom powinna służyć? Omówimy też przykład Kanady, której polityka opisywana jest jako jedna z najskuteczniejszych i najlepiej przemyślanych polityk migracyjnych na świecie. Nasi goście: dr hab. Maciej Duszczyk — członek Rady Naukowej Ośrodka Badań nad Migracjami UW, ekspert ds. migracji, polityki migracyjnej i polityki integracyjnej. Marta Górczyńska — kierowniczka Działu Migracji Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, doktorantka UW. Prawniczka i badaczka zajmująca się prawami człowieka i ochroną migrantów.

O prawie do aborcji mówi się bardzo dużo w różnych krajach. To kwestia dla wielu w dalszym ciągu kontrowersyjna. Chcemy przyjrzeć się jej z trochę innej strony i potraktować to jako punkt wyjścia do rozmowy na temat równości płci. W tym celu odwiedzamy Armenię i Lole Garcie Ajorfin, reporterkę Outriders, która zetknęła się z tematem selektywnej aborcji. Tam z powodu zakorzenionego w społeczeństwie uprzywilejowania dzieci płci męskiej co roku w Armenii nie rodzi się 1400 dziewczynek. To oczekiwanie na syna w połączeniu z niższym wskaźnikiem urodzeń doprowadziło do alarmującej liczby aborcji selektywnych ze względu na płeć. Działania społeczne, uchwalane ustawy i programy telewizyjne starają się z pozytywnym rezultatem przeciwstawić temu problemowi. Tylko czy to się naprawdę udaje? Prowadząca: Anna Górnicka Reporterka: Lola Garcia-Ajorfin Producentka: Zuza Olejniczak Montażysta: Marcin Hinz Autorka fotografii: Nazik Armenakyan

W Stanach Zjednoczonych przez prawie 50 lat obowiązywało konstytucyjne prawo do aborcji, które zostało ustanowione wraz z wyrokiem Sądu Najwyższego w sprawie Roe v. Wade. To właśnie w 1973 r. sędziowie orzekli, że poszczególne stany nie mają uprawnień do zakazywania aborcji. Wyrok oznaczał, że prawo do legalnego przerywania ciąży jest chronione Konstytucją Stanów Zjednoczonych. Jednak 24 czerwca 2022 r. wyrok ten został uchylony, a Sąd Najwyższy stwierdził, że „konstytucja nie przyznaje prawa do aborcji”. Od tej pory poszczególne stany mogą samodzielnie decydować o pozwoleniu, ograniczeniu lub zakazie aborcji.  Skutki? Aborcja została całkowicie lub prawie całkowicie zakazana w co najmniej 13 stanach (Alabamie, Arkansas, Idaho, Kentucky, Missouri, Luizjanie, Oklahomie, Dakocie Południowej, Ohio, Teksasie, Tennessee, Wirginii Zachodniej i Wisconsin), a jest poważnie zagrożona w 26 z 50 stanów. Co dzieje się obecnie w USA po roku od uchylenia wyroku?